مقدمه
در مقالات قبلی، به بررسی ارزیابی عوامل ارگونومی زیان‌آور در محیط کار پرداختیم و اهمیت آن‌ها را در سلامت و بهره‌وری کارکنان مورد بحث قرار دادیم. در این مقاله، به بررسی طراحی ارگونومیک محیط کار برای کاهش خستگی و آسیب‌های جسمانی خواهیم پرداخت. طراحی ارگونومیک به معنای ایجاد محیط کاری است که با نیازها و قابلیت‌های فیزیکی و روانی کارکنان هماهنگ باشد. در پایان این مقاله، به نقش تهویه مطبوع در کاهش عوامل شیمیایی و فیزیکی زیان‌آور در محیط‌های کاری خواهیم پرداخت.
اصول طراحی ارگونومیک
تعریف ارگونومی
ارگونومی علمی است که به مطالعه تعامل بین انسان و عناصر سیستم می‌پردازد و هدف آن بهبود کارایی و راحتی انسان در محیط کار است. طراحی ارگونومیک محیط کار شامل تنظیمات و تغییرات در محیط کاری است که به کاهش فشار فیزیکی و روانی بر کارکنان کمک می‌کند.
اهداف طراحی ارگونومیک
- افزایش راحتی: ایجاد محیط کاری که با نیازهای فیزیکی کارکنان هماهنگ باشد و از ایجاد خستگی و ناراحتی جلوگیری کند.
- کاهش آسیب‌های جسمانی: پیشگیری از بروز آسیب‌های جسمانی ناشی از وضعیت‌های نامناسب بدن، حرکات تکراری و بلند کردن بار.
- افزایش بهره‌وری: بهبود کارایی و بهره‌وری کارکنان از طریق ایجاد محیط کاری مناسب و کاهش خستگی.
تنظیم محل کار
ارتفاع میز و صندلی
- ارتفاع میز: تنظیم ارتفاع میز به گونه‌ای که بازوها به صورت موازی با زمین قرار گیرند و زاویه بین بازو و ساعد حدود 90 درجه باشد. این تنظیم به جلوگیری از خستگی عضلات شانه و بازو کمک می‌کند.
- ارتفاع صندلی: تنظیم ارتفاع صندلی به گونه‌ای که پاها به طور کامل روی زمین قرار گیرند و زاویه بین ران و ساق پا حدود 90 درجه باشد. این تنظیم باعث توزیع مناسب وزن بدن و کاهش فشار بر زانوها و کمر می‌شود.
- پشتیبانی کمر: استفاده از صندلی‌های با پشتی قابل تنظیم که به حمایت از کمر کمک می‌کند و فشار بر ستون فقرات را کاهش می‌دهد. پشتی صندلی باید دارای انحنای مناسب باشد تا از خمیدگی بیش از حد کمر جلوگیری کند.
پشتیبانی کمر و پاها
- پشتیبان کمری: استفاده از پشتیبان کمری در صندلی‌ها می‌تواند به حفظ انحنای طبیعی ستون فقرات کمک کند و از دردهای کمری جلوگیری کند.
- زیرپایی: استفاده از زیرپایی برای حمایت از پاها و کاهش فشار بر ناحیه کمر و پاها. زیرپایی‌ها باید به گونه‌ای تنظیم شوند که زاویه بین ران و ساق پا حدود 90 درجه باشد و پاها به طور کامل روی آن قرار گیرند.
تنظیم تجهیزات کاری
صفحه‌کلید و ماوس
- قرارگیری صفحه‌کلید و ماوس: قرار دادن صفحه‌کلید و ماوس در محل مناسب به گونه‌ای که دست‌ها به صورت طبیعی و راحت قرار گیرند و نیاز به حرکات بیش از حد نباشد. صفحه‌کلید باید به گونه‌ای قرار گیرد که مچ‌ها به صورت مستقیم و بدون خمیدگی قرار گیرند.
- پدهای حمایتی: استفاده از پدهای حمایتی برای صفحه‌کلید و ماوس می‌تواند به کاهش فشار بر مچ‌ها و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از حرکات تکراری کمک کند.
مانیتور
- ارتفاع مانیتور: تنظیم ارتفاع و زاویه مانیتور به گونه‌ای که چشم‌ها در سطح بالای صفحه‌نمایش قرار گیرند و گردن در وضعیت طبیعی باشد. این تنظیم باعث کاهش خستگی چشم‌ها و گردن می‌شود.
- فاصله مانیتور: فاصله مانیتور از چشم‌ها باید بین 50 تا 70 سانتی‌متر باشد. این فاصله به جلوگیری از خستگی چشم‌ها و حفظ تمرکز کمک می‌کند.
- زاویه دید: زاویه دید مانیتور باید حدود 15 درجه به پایین باشد تا چشم‌ها به راحتی بر روی صفحه‌نمایش متمرکز شوند و از خستگی گردن جلوگیری شود.
استفاده از وسایل کمکی
وسایل کمکی برای کاهش فشار جسمانی
- موس پدهای ارگونومیک: موس پدهای ارگونومیک با پشتیبانی از مچ دست و کاهش فشار بر روی آن می‌توانند به کاهش خستگی و آسیب‌های مچ کمک کنند. این موس پدها معمولاً دارای بالشتک‌هایی هستند که به توزیع وزن مچ کمک می‌کنند.
- استندهای مانیتور: استندهای مانیتور می‌توانند به تنظیم ارتفاع مانیتور و ایجاد زاویه دید مناسب کمک کنند. این استندها قابل تنظیم هستند و می‌توانند به کاهش فشار بر گردن و شانه‌ها کمک کنند.
- کیبوردهای ارگونومیک: کیبوردهای ارگونومیک با طراحی خاص می‌توانند به کاهش فشار بر روی مچ‌ها و انگشتان کمک کنند و از بروز آسیب‌های ناشی از حرکات تکراری جلوگیری کنند. این کیبوردها معمولاً دارای انحنای طبیعی و کلیدهای نرم هستند که به کاهش فشار بر مچ‌ها کمک می‌کنند.
وسایل کمکی برای کاهش خستگی
- پشتی‌های کمری: پشتی‌های کمری با حمایت از ناحیه کمر می‌توانند به کاهش خستگی و دردهای کمری کمک کنند. این پشتی‌ها به صورت قابل تنظیم و با انحنای مناسب برای حمایت از ستون فقرات طراحی شده‌اند.
- زیرپایی‌ها: زیرپایی‌ها با حمایت از پاها و ایجاد زاویه مناسب بین ران و ساق پا می‌توانند به کاهش خستگی و فشار بر ناحیه کمر و پاها کمک کنند. استفاده از زیرپایی‌ها به توزیع مناسب وزن بدن کمک می‌کند و از خستگی زودرس جلوگیری می‌کند.
- استندهای لپ‌تاپ: استندهای لپ‌تاپ با تنظیم ارتفاع و زاویه لپ‌تاپ می‌توانند به بهبود وضعیت نشستن و کاهش خستگی گردن و شانه‌ها کمک کنند. این استندها معمولاً قابل تنظیم هستند و به کاربران اجازه می‌دهند که لپ‌تاپ را در موقعیت مناسب قرار دهند.
آموزش کارکنان
اهمیت آموزش ارگونومی
آموزش کارکنان در مورد اصول ارگونومی و نحوه استفاده صحیح از تجهیزات و وسایل کمکی از اهمیت بالایی برخوردار است. آموزش می‌تواند به کارکنان کمک کند تا به درستی از تجهیزات استفاده کنند و از وضعیت‌های نامناسب بدن جلوگیری کنند.
محتوای آموزشی
- آموزش اصول صحیح نشستن: آموزش نحوه صحیح نشستن و تنظیم صندلی و میز کار به کارکنان. این آموزش شامل نحوه تنظیم ارتفاع صندلی، استفاده از پشتی کمری و قرار دادن پاها به صورت صحیح است.
- آموزش استفاده از تجهیزات کمکی: آموزش نحوه استفاده صحیح از تجهیزات کمکی مانند موس پدها، کیبوردهای ارگونومیک و استندهای مانیتور. این آموزش شامل تنظیم صحیح تجهیزات و نحوه استفاده از آن‌ها به گونه‌ای که فشار بر روی بدن کاهش یابد.
- آموزش تمرینات کششی: آموزش تمرینات کششی و تقویتی برای کاهش خستگی و پیشگیری از آسیب‌های جسمانی. این تمرینات شامل کشش‌های گردن، شانه‌ها، کمر و پاها است که می‌توانند به بهبود وضعیت بدنی و کاهش خستگی کمک کنند.
ارزیابی و بهبود مستمر
ارزیابی محیط کار
ارزیابی منظم محیط کار و تجهیزات مورد استفاده کارکنان از اهمیت بالایی برخوردار است. این ارزیابی‌ها می‌توانند به شناسایی مشکلات و نواقص در طراحی ارگونومیک محیط کار کمک کنند و اقدامات بهبود را تسهیل کنند. ارزیابی‌های منظم باید شامل بررسی وضعیت نشستن، استفاده از تجهیزات و وضعیت‌های بدنی کارکنان باشد.
بهبود مستمر
بهبود مستمر محیط کار با توجه به بازخوردهای کارکنان و نتایج ارزیابی‌ها می‌تواند به بهبود شرایط ارگونومیک کمک کند. این بهبودها شامل تنظیم مجدد تجهیزات، تغییرات در طراحی محیط کار و ارائه تجهیزات و وسایل کمکی جدید است. همچنین، برگزاری دوره‌های آموزشی مداوم برای کارکنان و به‌روزرسانی اطلاعات آن‌ها در زمینه ارگونومی می‌تواند به حفظ و بهبود شرایط کاری کمک کند.
نتیجه‌گیری
طراحی ارگونومیک محیط کار نقش بسیار مهمی در کاهش خستگی و آسیب‌های جسمانی کارکنان دارد. با استفاده از اصول ارگونومی، تجهیزات و وسایل کمکی مناسب و آموزش‌های لازم، می‌توان محیط کاری سالم و کارآمد ایجاد کرد. توجه به این نکات نه تنها به حفظ سلامت کارکنان کمک می‌کند بلکه می‌تواند بهره‌وری و رضایت شغلی را نیز افزایش دهد. در مقاله بعدی، به نقش تهویه مطبوع در کاهش عوامل شیمیایی و فیزیکی زیان‌آور در محیط‌های کاری خواهیم پرداخت و تاثیرات آن‌ها بر سلامت کارکنان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.