لیفتراک‌ها ابزارهای حیاتی در صنایع مختلف هستند که وظیفه جابه‌جایی، بارگیری و تخلیه بارهای سنگین را بر عهده دارند. استفاده نادرست از این ماشین‌ها می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی محل‌های رایج استفاده از لیفتراک، انواع لیفتراک ها، بازرسی های لیفتراک و نکات کلیدی در کار با این دستگاه می‌پردازیم.
محل‌های استفاده از لیفتراک ها
لیفتراک‌ها تقریباً در هر محیط صنعتی و لجستیکی حضور دارند. در ادامه، مهم‌ترین محل‌هایی که از لیفتراک استفاده می‌شود را مرور می‌کنیم:
- انبارها و مراکز توزیع
- کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی
- بنادر و فرودگاه‌ها
- فروشگاه‌های زنجیره‌ای
- صنایع کشاورزی
- صنایع ساختمانی و عمرانی
- صنایع فولاد و معادن
- مراکز بازیافت
- صنایع شیمیایی و نفتی
- صنایع چوب و مبلمان
انتخاب لیفتراک مناسب بر اساس محیط کار
انتخاب صحیح نوع لیفتراک بر اساس شرایط و ویژگی‌های محیط کاری، یکی از مهم‌ترین عوامل در تضمین ایمنی لیفتراک و بهره‌وری عملیات حمل و جابه‌جایی بار است. برای این منظور باید نوع سوخت، فضای فیزیکی، وزن بار، نوع بار و شرایط محیطی به‌دقت بررسی شود.
در ادامه به بررسی انواع رایج لیفتراک‌ها و محل‌های مناسب استفاده از آن‌ها می‌پردازیم:
لفتراک ردیفی یا ریچ‌تراک (Reach Truck)
- مناسب انبار های با فضای محدود و باریک
- چیدمان بار در ارتفاع 12 متر یا بیشتر
- شعاع گردش پایین، ارتفاع بالابر زیاد
- برای استفاده در فضای باز مناسب نیست
لیفتراک تلسکوپی (Telehandler)
- دارای بوم تلسکوپی برای دسترسی به نقاط دور و بلند
- مناسب برای سایت‌های ساختمانی، کشاورزی و حمل مصالح در ارتفاع زیاد 18 متر یا بیشتر
لیفتراک دستی و پالت تراک (Pallet Trucks)
- مناسب برای انبار های کوچک و جابجایی افقی
- ظرفیت بار 2 الی 3 تن
- قیمت پایین و نگهداری آسان
لیفتراک تعادلی (Counterbalance Forklifts)
- رایج ترین نوع لیفتراک در انبارها ، کارخانجات و فضاهای باز
- ظرفیت بار 1 الی 10 تن و یا بیشتر
- حفظ تعادل بار به علت دارا بودن وزنه در قسمت عقب دستگاه
- انعطاف پذیری بالا و استفاده آسان
- شعاع گردش بالا
لیفتراک های مخصوص زمین ناهموار(Rough Terrain Forklift )
- مناسب برای سایت ها ساختمانی و پروژه های باز
- مصرف سوخت بالا
- ظرفیت بار 2 الی 5 تن
انواع لفتراک بر اساس نوع سوخت
لیفتراک برقی (Electric Forklift)
- مناسب برای انبارهای سرپوشیده، صنایع غذایی و دارویی
- ظرفیت بار 1 الی 5 تن
- فاقد گازهای آلاینده
- صدای کم و مصرف بهینه انرژی
- نیاز به سطح صاف برای عملکرد بهتر
لیفتراک دیزلی(Diesel Forklift
- مناسب برای فضاهای باز مانند کارگاه‌های عمرانی، بنادر و محوطه‌های کارخانه‌ها
- ظرفیت بار 2 ال 20 تن یا بیشتر
- قدرت بالا برای حمل بارهای سنگین
- تولید گازهای آلاینده، مناسب برای فضاهای با تهویه مناسب
لیفتراک گازی (LPG Forklift)
- عملکرد روان و سریع
- قابل استفاده در فضای باز و نیمه‌مسقف
- ظرفیت بار 1.5 الی 10 تن
- سوخت‌گیری آسان و هزینه نگهداری پایین
لیفتراک بنزینی (Gasoline Forklift)
- مناسب برای محیط های باز
- ظرفیت بار 1 الی 8 تن
- مصرف سوخت بالا
- تولید آلودگی و سر و صدا
بازرسی ایمنی لیفتراک ها
یکی از مهم‌ترین بخش‌های ایمنی لیفتراک، انجام بازرسی‌های منظم و برنامه‌ریزی‌شده است. این کار از بروز خرابی ناگهانی، سوانح و کاهش عمر مفید دستگاه جلوگیری می‌کند. بازرسی‌ها باید طبق برنامه و بر اساس آیین‌نامه ایمنی ماشین‌های لیفتراک انجام شود.
قسمت اول: چک‌لیست‌های بازرسی لیفتراک
بازرسی روزانه
اولین لایه از کنترل ایمنی، بازرسی روزانه لیفتراک است که باید قبل از شروع هر شیفت کاری توسط راننده یا اپراتور لیفتراک انجام شود. این نوع بازرسی با هدف پیشگیری از بروز نقص‌های ناگهانی انجام می‌گیرد.
بازرسی ماهیانه / فصلی
این نوع بازرسی توسط واحد ایمنی (کارشناس HSE) انجام می‌شود و معمولاً ماهانه یا فصلی برنامه‌ریزی می‌گردد. در این مرحله، بررسی عمیق‌تر و تخصصی‌تری نسبت به سطح روزانه انجام می‌شود. هدف از بازرسی دوره‌ای، اطمینان از سلامت ساختاری و فنی تجهیزات و تأیید عملکرد ایمن لیفتراک در محیط کار است.
بازرسی سالانه
سومین و کامل‌ترین سطح از بازرسی‌های ایمنی، بازرسی سالانه لیفتراک است که توسط شرکت‌های مورد تأیید سازمان ملی استاندارد و مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران مطابق استاندارد (ISO 17020) انجام می‌پذیرد. این شرکت‌ها، پس از بررسی دقیق دستگاه بر اساس استاندارد بین‌المللی ANSI B56.1، در صورت سلامت فنی، گواهی بازرسی سالانه یا همان گواهی سلامت لیفتراک را صادر می‌کنند.
مراحل این بازرسی شامل موارد زیر است:
- بررسی کامل سازه لیفتراک، شاسی و اتاقک راننده
- تست بار دینامیک و استاتیک (با بار ۱۰۰ درصد ظرفیت)
- ارزیابی کامل شاخک‌ها، دکل، سیستم‌های هیدرولیک، سوخت‌رسانی یا شارژ الکتریکی
- کنترل وضعیت ابزارهای هشدار و ایمنی
- ثبت سوابق در دفترچه رسمی دستگاه
نکات کلیدی ایمنی لیفتراک
- فقط افراد دارای گواهینامه معتبر لیفتراک مجاز به رانندگی هستند.
اپراتورها باید دوره‌های آموزشی تئوری و عملی لیفتراک را با موفقیت گذرانده باشند. - قبل از شروع کار، بازرسی کامل لیفتراک الزامی است.
بررسی چک‌لیست روزانه شامل وضعیت ترمز، فرمان، لاستیک‌ها، شاخک‌ها، چراغ‌ها، بوق و تجهیزات ایمنی. - بار نباید بیش از ظرفیت مجاز لیفتراک باشد.
استفاده از لیفتراک برای حمل بارهای سنگین‌تر از ظرفیت مجاز، احتمال واژگونی را افزایش می‌دهد. - بار باید به درستی و به صورت متوازن روی شاخک قرار گیرد.
بار نامتعادل یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز حادثه هنگام جابه‌جایی است. - در زمان حرکت با لیفتراک، شاخک‌ها باید پایین و کمی مایل به عقب باشند.
- هنگام گردش، کاهش سرعت الزامی است.
پیچیدن با سرعت زیاد می‌تواند باعث عدم تعادل و واژگونی شود. - رانندگی با لیفتراک روی رمپ‌ها یا شیب‌ها با احتیاط کامل انجام شود.
هنگام بالا رفتن، بار باید در جلوی لیفتراک باشد؛ در سرازیری، بار در پشت. - استفاده از کمربند ایمنی و سایر تجهیزات حفاظت فردی (PPE) ضروری است.
- از جا گذاشتن لیفتراک روشن یا بدون ترمز دستی خودداری کنید.
لیفتراک همیشه باید در حالت خاموش، با ترمز دستی فعال و شاخک پایین قرار گیرد. - در حین حرکت، هیچ‌گاه فردی نباید روی شاخک یا بار قرار گیرد.
حمل سرنشین توسط لیفتراک ممنوع و خطرناک است. - حرکت لیفتراک در محیط‌های شلوغ با احتیاط کامل انجام شود.
سرعت مجاز رعایت شود و در تقاطع‌ها، بوق زده شود. - در محیط‌های بسته، از لیفتراک‌هایی با آلایندگی کمتر مانند برقی استفاده شود.
- از کار با لیفتراک در محیط‌های با دید محدود یا تاریک بدون چراغ مناسب خودداری کنید.
- در صورت مشاهده هرگونه نقص فنی، بلافاصله لیفتراک را از مدار خارج کرده و به واحد فنی گزارش دهید.
- در پایان شیفت، لیفتراک باید در مکان مخصوص پارک، خاموش و ایمن‌سازی شود.