بندر شهید رجایی، به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران، در شهر بندرعباس و در مجاورت تنگه هرمز قرار دارد. این بندر با وسعتی بالغ بر ۲۴۰۰ هکتار، ظرفیت جابه‌جایی بیش از ۱۰۰ میلیون تن کالا و ۸ میلیون تن کانتینر در سال را داراست. به دلیل موقعیت استراتژیک و اتصال به کریدور شمال–جنوب، نقش کلیدی در زنجیره تأمین و ترانزیت منطقه ایفا می‌کند.
شرح حادثه انفجار در بندر شهید رجایی
در تاریخ شنبه ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجار و آتش‌سوزی در چند کانتینر حاوی مواد شیمیایی و اشتعال‌زا، منجر به حادثه‌ای بزرگ در بندر شهید رجایی شد. شدت انفجار به حدی بود که زیرساخت‌های بندر، منازل مسکونی اطراف و واحدهای تجاری دچار آسیب جدی شدند. این حادثه متأسفانه باعث ۵۸ کشته و بیش از ۱۵۰۰ مجروح شد. همچنین بندر عباس، قشم و خمیر مناطق متاثر از این حادثه می باشند.
علت اصلی حادثه، عدم رعایت مقررات ایمنی در تفکیک و نگهداری کانتینرهای خطرناک گزارش شده است.
ارزیابی مسائل فنی و ایمنی حادثه بندر شهد رجایی
عدم تفکیک کالاهای خطرناک طبق استاندارد IMDG
بخشی از کانتینرها حاوی مواد دارای کلاس ۳ (قابل اشتعال) و کلاس ۸ (خورنده) بودند که در کنار مواد غذایی و عمومی دپو شده بودند. نبود منطقه قرنطینه ایمن برخلاف دستورالعمل‌های بین‌المللی (IMDG Code) منجر به گسترش حریق شد.
مهم ترین کاری که تیم های امدا اضطرار جهت اطفا حریق انجام دادند ایجاد منطقه قرنطینه بود تا از پیشرفت و اتصال حرق به قسمت های دیگر جلوگیری کند.
ضعف در زیرساخت‌های اطفا حریق
نازل ها سیستم فوم فعال نبودند و دسترسی خودروهای آتش‌نشانی به محل حادثه بیش از ۱۲ دقیقه زمان برد. نبود تجهیزات کافی، واکنش اضطراری را با تأخیر مواجه کرد.
چیدمان غیرایمن کانتینرها
ارتفاع چیدمان کانتینرها بدون رعایت راهروهای اضطراری به بیش از ۶ طبقه رسیده بود.
نبود نظارت منسجم از سوی نهادهای مسئول
در سه‌ماهه اخیر، بازدیدهای ایمنی مشترک میان HSE، پدافند غیرعامل، اداره بنادر و اداره استاندارد و سایر دستگاه ها انجام نشده بود. این ضعف در هم‌افزایی، موجب کاهش آمادگی در برابر بحران شد.
راهکارهای پیشگیرانه و توصیه‌های ایمنی برای بنادر کشور
اجرای کامل آیین‌نامه بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG Code)
طبقه‌بندی، تفکیک و جابه‌جایی کانتینرهای حاوی مواد خطرناک بر اساس کلاس‌های ۱ تا ۹ الزامی است تا از قرارگیری مواد ناسازگار در کنار یکدیگر جلوگیری شود.
ایجاد منطقه قرنطینه ایمن برای مواد خطرناک
استفاده از حصارهای دو لایه برای تفکیک فیزیکی کانتینرهای پرخطر، با هدف کنترل و مدیریت حوادث احتمالی.
استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص سریع و هشدار بلادرنگ
استفاده از الگوریتم‌های پردازش تصویر و یادگیری ماشین برای تحلیل تصاویر دوربین‌های مداربسته، شناسایی دود، نشتی، و رفتارهای ناایمن در زمان واقع
ارتقاء تجهیزات اطفای حریق و مسیرهای فرار ایمن
طبق مقررات و دستورالعمل های ایمنی بنادر، کارفرمایان باید خطرات محیطی را شناسایی کرده و تجهیزات آتش نشانی مناسب با نوع فعالیت را تهیه نمایند. این تجهیزات شامل سیستم های اعلام حرق، خاموش کننده های خودرکار و ایجاد مسیرهای فرار ایمن و در دسترس می باشند.
جمع بندی
حادثه بندر شهید رجایی هشداری جدی در خصوص ضعف ایمنی در بنادر کشور است. پیاده‌سازی دقیق استانداردهای بین‌المللی، ارتقاء نظارت نهادهای مسئول، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و آموزش مستمر کارکنان می‌تواند از وقوع فجایعی مشابه در آینده جلوگیری کند.