نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری یکی از مهم‌ترین مراحل در ارزیابی سلامت دستگاه تنفسی کارکنان شاغل است. بررسی اسپیرومتری کمک می‌کند تا بیماری‌های تنفسی شغلی مانند آسم، برونشیت مزمن یا بیماری انسدادی ریه (COPD) به‌موقع شناسایی و کنترل شوند. همچنین ممکن است از اسپیرومتری به صورت دوره‌ای برای بررسی وضعیت ریه و این که آیا درمان بیماری مزمن ریه موثر بوده یا نه استفاده می‌شود.
تعریف اسپیرومتری و اهمیت آن معاینات شغلی
اسپیرومتری آزمایش غیرتهاجمی برای اندازه‌گیری ظرفیت و عملکرد ریه است. در این تست، میزان هوای دم، بازدم و سرعت بازدم بررسی می‌شود. بررسی اسپیرومتری در محیط‌های کاری صنعتی، به شناسایی زودهنگام آسیب‌های ریوی ناشی از استنشاق مواد مضر کمک می‌کند.
اهداف اصلی بررسی اسپیرومتری در شاغلان
- ارزیابی ظرفیت تنفس پایه پیش از استخدام
- بررسی تطابق عملکرد ریوی با نیاز شغل
- انجام غربالگری دوره‌ای در مشاغل پرخطر
- ثبت مستند تغییرات عملکرد ریه بر اثر عوامل محیطی
- تشخیص اختلالات کارکردریوی مرتبط با شغل
آمادگی برای انجام تست اسپیرومتری
برای تضمین دقت در بررسی اسپیرومتری، رعایت چند نکته ضروری است:
- ۳ ساعت قبل از تست غذاهای سنگین نباید خورد.
- افرادی که مورد تست قرار می‌گیرند باید هوشیار بوده و قادر به همکاری باشند.
- در صورت امکان، از لباس‌های گشاد و بدون محدودیت استفاده شود چرا که پوشیدن لباس‌های تنگ ممکن است حرکت قفسه سینه را محدود کرده و بر نتیجه تست تأثیر بگذارد.
- پیش از انجام تست اسپیرومتری، حتماً پزشک را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، به‌ویژه داروهای استنشاقی، مطلع سازید؛ چرا که برخی داروها ممکن است بر نتایج آزمون تأثیرگذار باشند.
- حداقل 8 ساعت قبل از تست از الکل استفاده نشود.
- حداقل 1 ساعت قبل از تست مصرف سیگار قطع شود.
- حداقل 1 ساعت قبل از تست ورزش سنگین انجام نشود.
مراحل انجام اسپیرومتری
- اندازه‌گیری و ثبت قد، وزن، سن، جنس و نژاد
- فرد باید روی یک صندلی مناسب بنشیند، به‌طوری که ستون فقرات کاملاً صاف باشد و پاها به‌طور کامل روی زمین قرار گیرد. انجام تست به‌صورت ایستاده نیز امکان‌پذیر است، اما در هر دو حالت، حفظ وضعیت بدنی صاف و جلوگیری از خم شدن در طول انجام تست ضروری است.
- اتصال گیره بینی جهت جلوگیری از خروج هوا از بینی طی بازدم قوی
- قراردادن دهانی در داخل دهان به‌طوری که زبان در زیر آن قرار گیرد و لب‌ها کامل و محکم اطراف آن را احاطه کند.
- انجام چند دم و بازدم آرام برای گرم کردن
- سپس انجام یک دم عمیق و کامل تا انتها و در عین حال سریع
- بلافاصله پس از دم عمیق، فرد باید بدون مکث، یک بازدم سریع، قوی و کامل انجام دهد و این بازدم را تا زمانی ادامه دهد که هیچ هوایی در ریه باقی نمانده باشد. از همان ابتدای بازدم باید تمام توان خود را به‌کار گیرد و عمل بازدم تا حد امکان ادامه یابد.
- برای اعتبار تست اسپیرومتری، حداقل 3 مانور صحیح و قابل قبول باید انجام گیرد. پزشک متخصص پس از بررسی این مانورها، دقیق‌ترین و مناسب‌ترین مورد را به عنوان نمونه نهایی انتخاب کرده، ثبت و تفسیر می‌کند. در صورتی که نتایج ثبت‌شده اختلاف زیادی با یکدیگر داشته باشند، تست می‌تواند تا ۸ بار تکرار شود و بهترین نتیجه به عنوان معیار نهایی در نظر گرفته می‌شود.
- اگر نشانه‌هایی از اختلال در عملکرد تنفسی مشاهده شود، پزشک ممکن است دارویی گشادکننده‌ی مجاری تنفسی (برونکودیلاتور) تجویز کند. پس از مصرف این دارو و گذشت حدود ۱۵ دقیقه، تست اسپیرومتری دوباره انجام می‌شود. در این مرحله، نتایج قبل و بعد از مصرف دارو با هم مقایسه شده تا میزان پاسخ‌دهی ریه‌ها به دارو و احتمال برگشت‌پذیری انسداد تنفسی ارزیابی گردد.
معیار های پذیرش تست اسپیرومتری
مانور قابل قبول مانورى است که داراى هر پنج شرط زیر باشد:
- شروع مناسب داشته باشد.
- قله (Peak) مناسب داشته باشد.
- مدت مناسب داشته باشد.
- اتمام مناسب داشته باشد.
- شکل منحنى قابل قبول داشته باشد.
موارد ممنوعیت انجام اسپیرومتری
- فشار خون شدید ( بیش از ۱۸۰/۱۰۰)
- افرادی که سابقه ی سکته ی مغزی و همچنین سکته ی قلبی یا آنژین قلبی ناپایدار در طی دو ماه اخیر را داشته اند
- سابقه جراحی شکم، قفسه سینه، چشم و گوش طی ۲ ماه اخیر
- سابقه خونریزی و عفونت ریه ها
- سرماخوردگی یا آنفولانزا طی یک هفته اخیر
- سابقه سل و بیماری های تنفسی
پارامتر های مهم در اسپیرومتری
SVC: ظرفیت حیاطی بازدم آرام
FVC: حداکثر هواى بازدمى اســت که در طى انجام بازدم قوى به دنبال عمیق ترین دم ممکن از ریه خارج شــود. واحد ســنجش آن لیتر است.
FEV1: حجمى از هواست که در طى ثانیه اول مانور بازدمى قوى از ریه خارج مى‌شود. واحد سنجش آن لیتر است.
PEF: حداکثر سرعت جریان هوا در طى مانور بازدمى قوى است. واحد سنجش آن لیتر بر ثانیه (S/L) است.
FEV1/FVC: نسبت عددى FEV1 به FVC است که بر حسب درصد بیان مى‌شود.
FEF 25-75%: میانگین سرعت جریان هواى بازدمى در نیمه میانى مانور بازدمى قوى است که بر حسب لیتر بر ثانیه بیان مى‌شود.
نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری در معاینات شغلی
نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری باید با در نظر گرفتن سن، قد، جنس، و قومیت انجام شود. نتایج با مقادیر پیش‌بینی‌شده (Predicted Values) مقایسه شده و به چهار الگوی اصلی دسته‌بندی می‌شوند:
- الگوی طبیعی (Normal Pattern)
در این الگو، مقادیر FEV1، FVC و نسبت FEV1/FVC در محدوده طبیعی قرار دارند و نشان‌دهنده عملکرد سالم و بدون مشکل در ریه‌ها هستند.
- الگوی انسدادی (Obstructive Pattern)
در این نوع الگو، جریان بازدمی کاهش می‌یابد. شاخص‌هایی مانند FEV1 و نسبت FEV1/FVC به طور قابل توجهی پایین‌تر از حد طبیعی هستند. همچنین مقدار FEF 25–75% نیز افت می‌کند.
نمونه بیماری‌ها: آسم شغلی، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، برونشیت مزمن
نتیجه بررسی اسپیرومتری: وجود انسداد در راه‌های هوایی که نیازمند بررسی‌های تکمیلی و در صورت لزوم، درمان است.
- الگوی محدودکننده (Restrictive Pattern)
در الگوی تحدیدی، کاهش چشمگیر در حجم ریه‌ها به‌ویژه FVC دیده می‌شود. با این حال، به دلیل کاهش انعطاف‌پذیری ریه، نسبت FEV1/FVC معمولاً طبیعی یا حتی بالاتر از حد نرمال است. حجم باقی‌مانده (RV) و ظرفیت کل ریه (TLC) نیز کاهش دارد.
نمونه بیماری‌ها: فیبروز ریوی، سیلیکوزیس و سایر بیماری‌های بینابینی شغلی
نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری: کاهش ظرفیت تنفسی بدون افت سرعت جریان، نشان‌دهنده محدودیت عملکرد ریوی است.
- الگوی مختلط (Mixed Pattern)
در این حالت، ویژگی‌های انسدادی و محدودکننده هم‌زمان وجود دارند. برای مثال، کارگری با بیماری آزبستوز (الگوی تحدیدی) که سابقه مصرف سیگار هم دارد، ممکن است الگوی ترکیبی نشان دهد. در این موارد، همه پارامترهای اصلی تنفسی کاهش می‌یابند.
نمونه بیماری ها: آزبستوز همراه با سیگار کشیدن
نتیجه تفسیر نتایج اسپیرومتری: کاهش هم‌زمان حجم و جریان، نیازمند بررسی دقیق‌تر و ارزیابی جامع عملکرد ریه است.
در جدول زیر انواع COPD با استفاده از مقادیر %SVC و FEV1/FVC طبقه‌بندی شده است:
جمع‌بندی
نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری نقش حیاتی در پیشگیری از بیماری‌های شغلی ریوی دارد. بررسی اسپیرومتری ابزاری مؤثر برای تشخیص زودهنگام و ارتقاء ایمنی کارکنان در محیط‌های پرخطر است. استفاده صحیح از این ابزار همراه با تفسیر علمی، ضامن سلامت نیروی کار خواهد بود.
