در شرایط بحرانی مانند جنگ یا حملات هوایی، آگاهی و آمادگی می‌تواند تفاوت میان آسیب‌پذیری و ایمنی باشد. بسیاری از ما در خانه‌ها یا آپارتمان‌هایی زندگی می‌کنیم که برای چنین موقعیت‌هایی طراحی نشده‌اند، اما با دانستن اصول علمی و توصیه‌های متخصصان، می‌توانیم امنیت خود و خانواده‌مان را تا حد زیادی افزایش دهیم. در این مطلب، بر اساس داده‌های معتبر بین‌المللی مانند دستورالعمل‌های FEMA، به بررسی نقاط امن در آپارتمان‌ها هنگام انفجار، مصالح مقاوم، و نحوه برخورد با کودکان در این شرایط پرداخته‌ایم.
دوری از دیوارهای بیرونی
- علت: دیوارهای خارجی بیشترین احتمال آسیب مستقیم را دارند.
- تحلیل مهندسی: موج انفجار فشار شدیدی به دیوارهای بیرونی وارد می‌کند و ممکن است آن‌ها را دفرمه یا تخریب کند.
نقاط مرکزی ساختمان (مرکز جرم سازه)
- علت: مرکز ساختمان از جهات مختلف توسط دیوارهای داخلی محافظت می‌شود.
- تحلیل مهندسی: نقاطی که بارهای عمودی به آن‌ها منتقل می‌شود (ستون‌های باربر) و دور از مرزهای ساختمان‌اند، مقاومت بیشتری دارند.
نکته: این نقاط کمتر در معرض ریزش دیوار، شیشه یا سقف هستند.
زیرزمین (در صورت وجود) یا طبقه همکف
- علت: زیرزمین بیشترین محافظت را در برابر موج انفجار و ترکش دارد.
- تحلیل مهندسی: خاک اطراف دیوارهای زیرزمین مانند سپر عمل می‌کند و انرژی موج را جذب یا منحرف می‌سازد.
دوری از پنجره‌ها و سطوح شیشه‌ای
- علت: شیشه‌ها تحت موج انفجار می‌شکنند و شِکَسته‌ها ممکن است موجب جراحت شوند.
- تحلیل مهندسی: موج انفجار حتی در فاصله دور می‌تواند باعث شکستن شیشه‌ها شود.
مصالح ساختمانی مؤثر بر پناه‌گیری
بهترین مصالح برای پناه‌گیری، بتن آرمه است. مقاومت بسیار بالایی در برای ضربه و آتش دارد و به راحتی تخریب نمی‌شود، آجر و بلوک سفالی در مواقعی که شدت حمله متوسط باشد، مقاومت قابل قبولی دارند، ضد آتش هستند اما مقابل ضربه فرو می‌ریزند. دیوارهای کچی مقاومتی ندارند و فقط نقش جداکننده را در طراحی خانه‌ها دارند، پس پناه بردن به آن‌ها هنگام انفجار، باعث آسیب بیشتری می‌شود. چوب به تنهایی محافظ خوبی نیست، اما در ادامه انواع سازه‌ی چوبی که مقاومت بالایی دارند را نام می‌بریم:
چوب مهندسی‌شده
به انواعی از الوار یا چوب گفته می‌شود که برای ساخت و ساز بهینه و ایمن‌سازی شده باشند.
چوب لایه‌ای متقاطع
ساختار: لایه‌های چوب که در زوایای ۹۰ درجه روی هم چسبیده‌اند.
ویژگی‌ها:
- مقاومت بالا در برابر فشار و ضربه
- عملکرد خوب در برابر موج انفجار و بارهای ناگهانی
- در آزمایش‌های نظامی، دوام بسیار مناسبی نشان داده‌است.
چوب لایه‌چسبی
ساختار: تخته‌های چوبی نازک که با چسب رزینی در جهت موازی به هم متصل شده‌اند.
ویژگی‌ها:
- مقاومت بسیار بالا در برابر خم‌شدگی و فشار
- امکان استفاده در تیرها و ستون‌های مقاوم
- از نظر انفجار نسبت به چوب طبیعی مقاوم‌تر است، ولی نسبت به CLT کمی ضعیف‌تر
چوب‌های طبیعی متراکم
یکی از متراکم‌ترین چوب‌های طبیعی دنیا
- چگالی بالایی دارد (حدود 1.2 g/cm3)
- بسیار مقاوم در برابر فشار، سایش، و شکست
- البته چوبی بسیار گران و کمیاب است و کار با آن دشوار است.
گردوی برزیلی
- چگالی بالا (حدود 1 g/cm3)
- مقاومت عالی در برابر ضربه
- کاربرد در سازه‌های خارجی و سخت‌کار (مانند کف‌سازی پل‌ها)
ساج
- نسبتاً مقاوم
- مناسب برای لایه‌های داخلی یا تقویت ساختارهای سبک
با توجه به نکات گفته شده، امن‌ترین نقطه‌ی خانه، اتاق مرکزی در طبقه‌ی همکف یا زیرزمین است که در نزدیکی دیوار یا ستون‌های بتنی باربر قرار دارد. هم‌چنین در خانه‌های بدون زیر زمین، موارد زیر نیز امن می‌باشند.
- در کنار دیوار داخلی، بین دو دیوار باربر، زیر یک سازه مستحکم (مثلاً زیر میز سنگین) پناه بگیرید.
- از راهروهای مرکزی و حمام‌های بدون پنجره می‌توان استفاده کرد.
موقعیت امن در آپارتمان‌ها و برج‌ها
در مورد برج‌ها و آپارتمان‌ها امن‌ترین نقطه همچنان مرکز خانه است. از دید مهندسی، دیوارهای داخلی معمولاً تحت بار قرار دارند و پشت دیوارهای خارجی قرار گرفته‌اند. بنابراین در برابر موج انفجار، ترکش و پرتاب اشیاء محافظت بهتری دارند.
- مکان‌های مناسب:
- سرویس بهداشتی یا حمام بدون پنجره
- راهرو مرکزی
- کمد دیواری
موقعیت در برج‌های بتنی
این مناطق معمولاً نزدیک هسته‌ی مرکزی سازه هستند که شامل آسانسور و پله‌هاست و مقاومت بیشتری دارند.
- پناه گرفتن در کنار دیوارهای باربر؛ دیوارهای باربر معمولاً بتنی یا آجری با مقاومت بالا هستند و در برابر آوار سقف یا تخریب‌های جانبی محافظت نسبی می‌دهند.
- دوری از طبقات بالا
علت مهندسی:
- طبقات بالا نسبت به انفجارهای هوایی مستقیم (مثل بمب‌های خوشه‌ای یا موشک‌های سبک) آسیب‌پذیرترند.
- موج انفجار در ارتفاعات کمتر می‌تواند آسیب شدیدتری به طبقات بالایی وارد کند.
- اگر زمان دارید، به طبقات پایین‌تر منتقل شوید.
دوری از پنجره‌ها، بالکن‌ها و دیوارهای شیشه‌ای
- این سطوح در برابر موج انفجار بسیار آسیب‌پذیر هستند.
- شکستن شیشه‌ها می‌تواند باعث جراحات شدید شود.
- حداقل فاصله از پنجره در زمان انفجار توصیه‌شده توسط 3 متر است.
دلیل تاکید بر فاصله‌ی سه متر:
- شیشه‌ها بر اثر موج انفجار یا فشار منفی می‌شکنند و مانند ترکش به اطراف پرتاب می‌شوند.
- قطعات شیشه‌ای شکسته‌شده می‌توانند با سرعت بسیار بالا (تا 100 متر بر ثانیه) حرکت کرده و آسیب‌های جدی یا مرگبار ایجاد کنند.
- مطالعات نشان داده‌اند که در فاصله کمتر از 3 متر از یک پنجره شیشه‌ای بزرگ (مثلاً پنجره‌های معمول آپارتمان‌ها)، احتمال آسیب جدی از پرتاب شیشه بسیار بالاست.
پناه گرفتن زیر مبلمان مستحکم
- اگر پناهگاه مرکزی ندارید، می‌توانید زیر میز چوبی یا فلزی سنگین، یا کنار کاناپه‌های بزرگ پناه بگیرید.
- این روش می‌تواند شما را از آوار سبک یا اشیای پرتاب‌شده محافظت کند.
تحلیل مصالح رایج در برج‌ها و تأثیر آن‌ها بر ایمنی
- چنانچه اسکلت فلز یا بتن آرمه باشد، مقاومت بسیار بالایی در برابر انفجار وجود دارد.
- اگر دیوار‌ها از جنس سفال یا گچ باشند، مقاومت کم‌تری مقابل انفجار دارند.
- اگر از جنس ساندویچ پانل یا شیشه باشند، مقاومت بسیار کم است.
- در مورد پنجره‌ها، حتی اگر دوجداره باشند، باز هم در برابر موج مقاومتی ندارند.
موقعیت‌های نامناسب و پرخطر در آپارتمان‌ها
- کنار پنجره یا در تراس
- نزدیک درهای شیشه‌ای
- زیر سقف‌های کاذب (گچبری‌های سبک، نور مخفی)
- فضاهای پر از شیشه و آینه (اتاق پذیرایی مدرن)
- کنار وسایل سنگین نامثبت (مثلاً قفسه کتاب بدون مهار)